Delphi: het middelpunt der aarde

Uitzicht vanaf antiek Delphi

In de regio Centraal-Griekenland, ten noordwesten van Athene, ligt Delphi: een plaats met een indrukwekkende geschiedenis. Alhoewel het nu een toeristendorpje met slechts 1500 inwoners is, werd de plek vroeger beschouwd als het centrum van de wereld. Hoe kwam dit zo?

Kaart van Griekenland met Delphi aangegeven

Navelsteen
Volgens de Griekse mythen werd het centrum van de aarde bepaald op het moment dat de oppergod Zeus zijn vader Kronos van de troon stootte. Zeus wierp daarbij een steen van de berg Othrys (de plek waar de goden toen woonden) die diep in de aarde van het plaatsje Pytho tot stilstand kwam. Op bevel van Moeder Aarde, Gaia, kroop op het punt waar de steen was neergekomen een grote, draakachtige slang uit de grond om de steen te bewaken. Later werd deze steen bekend als de Omfalos, de navelsteen van Griekenland, het spirituele centrum van de aarde en oorsprong van de Griekse beschaving. De oerslang werd Python genoemd, naar zijn geboorteplaats.

Apollo
Pytho (later Delphi genoemd) was niet alleen het centrum van de wereld, maar ook de woonplaats van de Zonnegod Apollo. Als jonge godenzoon was hij naar dit gebied aan de voet van de Parnassos gestuurd om deze heilige grond rondom de Omfalos te beschermen. Dat hij deze taak kreeg toegewezen was eigenlijk een straf van Gaia. Toen Apollo namelijk nog maar een paar dagen oud was en met zijn moeder Leto en tweelingzusje Artemis op het eiland Delos woonde, stuurde de godin Hera, vrouw van Zeus, als wraakactie de Python op hen af. Deze jaloerse wraakactie had alles te maken met het feit dat haar man Zeus opnieuw zijn handen niet thuis had kunnen houden en zich had vergrepen aan de mooie Leto. Om het gezin te redden, doodde de jonge zonnegod de monsterlijke oerslang en hoewel hij daarmee een heldendaad verrichtte, kwam zijn verdedigingsactie hem duur te staan. Omdat de slang een goddelijke status had, zag Zeus geen andere oplossing dan Apollo te straffen voor zijn daad. Hij verbande de jongen voor een periode van acht jaar naar Pytho alwaar hij de Omfalos moest bewaken.
 
Apollo vestigde er rond 1400 voor Christus een orakel en organiseerde een steeds terugkerend sporttoernooi – de Pythische spelen. Dit orakel van Apollo heeft de plaats uiteindelijk zo bekend gemaakt. Van heinde en verre kwamen (en komen nog steeds) mensen naar Delphi om de god te bevragen over de toekomst.  

Apollo staat voor de ratio of redelijkheid en wordt gekenmerkd door zijn gouden glans, stralend als de zon. Hij is het voorbeeld van mannelijke schoonheid en symboliseert de wiskunde, rede, logica, retorica, dichtkunst en geneeskunde. Ook is hij het boegbeeld van harmonie en muzikaliteit. Hij wordt vaak afgebeeld met het muziekinstrument de lier, een laurierkrans, een witte raaf en dolfijn. "

Apollo, detail schilderij Giovanni Battista Tiepolo (1757)

Omfalos

​
​
​Bedwelmd
Grote veldheren en koningen stelden hun vraag aan Apollo via de priester, die deze vraag vervolgens doorgaf aan de priesteres, Sybille of Pythia genoemd. Zij zat achter in de tempel op een kruk boven een kloof in de grond die zogenaamd naar de baarmoeder van de aarde voerde. Uit deze grond kwamen dampen omhoog die de adem van de oermoeder Gaia zouden zijn en een tranceachtige extase bij de priesteres veroorzaakte. Later constateerden onderzoekers dat het methaandampen waren die uit deze kloof omhoog stegen. De – vaak vage en voor allerlei uitleg vatbare voorspellingen – die Sybille vervolgens deed, werden vrijelijk geïnterpreteerd door de priester en aan de bezoeker doorgegeven. 
 
Hoe kan het dat het orakel van Delphi, ondanks de obscure en onbegrijpelijke voorspellingen, toch zoveel status en invloed had? Eeuwenlang kwamen vele grote heerschappijen langs om dieren te offeren en schathuizen vol kostbaarheden te schenken. Aan de hand van de orakeluitspraak besloten heersers bijvoorbeeld wel of geen oorlog te voeren. Apollo’s kracht lag in het geven van antwoorden die de bezoeker aan het denken zette. Hij gaf nooit kant-en-klaar advies wat men moest doen, maar antwoorde met een tegenvraag of een raadsel waarmee je bij jezelf te rade moest gaan.
​
​

Pythia door John Collier (1891)

Detail tempel van Apollo, Delphi

 
Tempelinscripties
Naast de één-op-één orakeluitspraken van de Pythia, stonden er voor de rest van de bezoekers verschillende algemene levenslessen in de pronaos, het voorportaal van de tempel, gebeiteld. Ook deze 147 aforismen, de maximes van Delphi genoemd en ingegeven door Apollo zelf, zijn wederom geen kant-en-klaar toepasbare adviezen. Het zijn korte spreuken die je als levensles met je meedraagt en altijd kunt raadplegen voor alledaagse handelingen. Uitspraken zoals “beheers jezelf” (Ἄρχε σεαυτοῦ), “wees nobel van karakter” (Εὐγένειαν ἄσκει), “luister naar iedereen” (Ἄκουε πάντα), “niets te veel” (Μηδὲν ἄγαν) en “handel zoals je bedoelt te handelen” (Ὃ μέλλεις, δός) vertellen je niet altijd concreet wat je op dit moment moet doen, maar vertellen wel hoe je bij jezelf te rade kunt gaan en besluiten wat voor jou nu juist is om te doen. Zodoende werken de aforismen als leidraad voor goed handelen. 
 
Ken uzelf
De bekendste van deze aforismen is “ken uzelf” (γνῶθι σεαυτόν). Alhoewel Apollo alle 147 spreuken de Grieken zelf zou hebben ingegeven, wordt deze uitspraak ook wel aan andere wijze, oude Grieken toegeschreven. Ten minste zes wijsgeren zijn nog altijd in de race voor het auteursrecht op deze gevleugelde uitspraak:

Chilon van Sparta
Heraclitus 
Pythagoras
Socrates
Solon van Athene
Thales van Milete
 
Wie deze uitspraak ons heeft ingegeven zullen we wellicht nooit te weten komen, maar wat we wel weten is dat deze uitspraak ons uitnodigt om over onze waarheidsopvattingen, andermans overtuigingen en ons gedrag na te denken. Samen met de andere aforismen vormt dit devies de kern van het middelpunt der aarde.
​Maar vormt het ook (nog steeds) de kern van ons leven?